Column ISVW Vriendenmagazine september 2025
Ik weet niet of ik wel zo blij ben met het thema, zoals dat voor dit Vriendenmagazine is geformuleerd. Bij de “menselijke maat” denken we tegenwoordig meestal aan de relatie tussen mens en institutionele omgeving (organisaties, overheden e.a.). Aan de toepassing van wetten en regels en protocollen etc. Het gaat er dan om dat de mens vaak onder de voet gelopen wordt, of klem gezet, of niet serieus genomen. Door die omgeving en bij de toepassing van al die regels.
Dan gaat het dus eigenlijk niet om de mens maar om die omgeving, en hoe die met mensen als individu of als groep omgaat. Foute voorbeelden te over.
De mede-menselijke maat
Mijn thema zou geweest zijn: De mede-menselijke maat. Vanuit al-Andalus is dat dan die conviviencia. Ik sprak er in eerdere Columns ook al over. Bij conviviencia gaat het zeker ook over het vinden van een balans tussen harmonie en conflict om vertrouwen op te bouwen in het publieke leven en de instellingen.
Het verwijst naar de periode in de geschiedenis van het Iberisch Schiereiland (8e tot 15e eeuw) waarin moslims, christenen en Joden relatief vredig naast elkaar leefden en culturele uitwisseling plaatsvond. Er was veel strijd van een ieder tegen een ieder, in wisselende verbonden. Maar niet persé langs religieuze lijnen.
De term is sindsdien ook een concept geworden dat staat voor de omgang met verschillen en het opbouwen van vertrouwen in een diverse samenleving.
Omgaan met de Ander.
In een wereld die steeds individualistischer is geworden, wint het begrip ‘mede-menselijkheid’ aan belang. Het gaat hierbij om de erkenning van je waardigheid en gelijkwaardigheid van alle mede-mensen en het handelen vanuit respect en empathie. Of het nu in het bedrijfsleven is, bij opvoeding of in ons dagelijks leven – mede-menselijkheid vormt de basis voor betekenisvolle relaties én niet te vergeten een gezonde samenleving.
Het gaat over empathie, verantwoordelijkheid, verbondenheid, solidariteit met mensen veraf en dichtbij. Mede-menselijkheid verwijst naar het beste voorhebben met je mede-mensen en dat ook tonen aan elkaar.
Essay over de vraag van de vreemdeling van Laurens ten Kate.
Laurens ten Kate thematiseert dat omgaan met die Ander en die mede-menselijke maat vanuit het perspectief van de vreemdeling.
Ieder verlangt naar verbondenheid: je hoort bij je familie, gemeenschap, volk of natie. Maar er is dan ook altijd iemand die er níét bij hoort: de vreemdeling.
In Wereldtijd laat Laurens ten Kate zien dat de balans tussen het vertrouwde en het vreemde in onze tijd steeds meer onder druk komt te staan, maar dat de verstoring van die balans oude wortels heeft, die ons duizenden jaren terug in de tijd voeren.
Altijd lokaal verzet tegen die nieuwkomers
Alle kolonisatie-processen gaven indringers te zien, waartegen lokalen zich verzetten. Van de 15e tot de 20e eeuw. Soms ontstonden verbindingen en daarmee mede-menselijkheid. Soms bleef de afstand tot de vreemdeling, en de agressie over en weer.
Verstarring (“verknarring”) van de samen-leving tegengaan
Met de vergrijzing stagneert onze flexibiliteit. Oudere mensen vernieuwen en veranderen minder. Zij zijn meer gehecht aan “vroeger”. De ruimte voor nieuwkomers verkleint daarmee. Ontvreemden kan door samen-zijn, bijvoorbeeld door samen te eten. Uitgenodigd door de buren of de moskee in de buurt. Met als ideaal een straat met in elk huis mensen uit een ander land, een andere cultuur. Praten, vragen stellen, luisteren, samen eten. Dat leidt tot het zien van de vreemdeling, of die ander, als mede-mens. En tot een mede-menselijke maat.
Deze Column in het Vriendenmagazine (pdf).
Bronnen
Laurens ten Kate, Wereldtijd. Podcast Universiteit van Humanistiek
Hoe we allemaal vreemdeling werden- en gastvrijheid opnieuw moet worden uitgevonden. Boekbespreking van Wereldtijd in Trouw, 4 juni 2025
Managementboek over Medemenselijkheid