Vertaald, ingeleid en met gespreksvragen door Anne Dijk
Lees eerst hier het bericht waarin het boek van Anne Dijk wordt gesignaleerd. Door onder in dat bericht op de link te klikken komt u weer hier terug.
- Als rijke traditie heeft de islam Nederland wat te bieden (NieuwWij, 10 augustus 2020)
- Mohammed’s verdragen met de christenen (1): ook vandaag relevant (NieuwWij, 6 september 2020)
- Mohammed’s verdragen met de christenen (2): de tijdgeest (NieuwWIj, 13 september 2020)
- Mohammed’s verdragen met de christenen (3): authenticiteit (NieuwWij, 20 september 2020)
- Mohammed’s verdragen met de christenen (4): relevantie (NieuwWij, 27 september 2020)
- Boekpresentatie: De verdragen van Mohammed met de christenen (Abdij van Berne, 3 oktober 2020)
- De verdragen van Mohammed met de christenen – een prima start voor wie de interreligieuze dialoog aandurft (Trouw, 6 oktober 2020)
- We zullen op een andere manier met elkaar in gesprek moeten (Volzin.nu, 5 oktober 2020)
- Anne Dijk wil christenen en moslims helpen om in gesprek te gaan (ND, 8 oktober 2020)
- Bij wijze van vervolg op het project van Anne Dijk: de verdragen tussen moslims en christenen in al-Andalus
- Gespreksvragen en opdrachten van Anne Dijk gethematiseerd
Als rijke traditie heeft de islam Nederland wat te bieden
Religiewetenschapper en islamoloog Anne Dijk is oprichter en voorzitter van het islamitische Fahm Instituut, dat kennis over islam beschikbaar maakt en zich van daaruit richt op begrip en dialoog. Het instituut voorziet in een groeiende behoefte en trekt zelfbewuste moslims aan.
Extreemrechtse retoriek is genormaliseerd. Dat zorgt bij diverse groepen mensen tot een terugtrekkende beweging. Dat is jammer. We moeten juist samen vooruit.
Welke sociaal en spiritueel kapitaal heeft de islam Nederland te bieden?
De islam is een levende factor in Nederland en een inspiratiebron voor ongeveer een miljoen Nederlandse mensen. Daarmee maakt ‘de Islam’ feitelijk al onderdeel uit van onze superdiverse samenleving en democratische rechtsstaat. Moslims doen al volop mee, zowel organisatorisch, politiek als qua scholing. Het is belangrijk dat moslims niet meer steeds hoeven te bewijzen wat zij ‘te bieden’ hebben, maar dat we vanuit dit feit doorgroeien naar gezamenlijkheid.
Waar het in Nederland nu schuurt, denk ik, is dat we na de verzuiling, secularisering en het individualisme massaal op zoek zijn naar identiteit. Enerzijds zien we door de globalisering en de kennis van het verleden, steeds meer onze onverwerkte geopolitieke trauma’s, anderzijds verliezen we het heden uit het oog, omdat deze snel veranderlijk is waardoor daar een angst voor de toekomst uit voortvloeit. Want hoe anders zou die toekomst wel niet zijn?”
Nederland ís het land waar we voor willen gaan. Het is belangrijk om in het heden te staan en vanuit realiteit en feitelijkheid gezamenlijk op zoek te gaan naar nieuwe waarden. Niet vanuit slachtofferschap én niet vanuit een dominant patriarchaat. Waarden zijn niet feitelijk, maar wel onze essentiële motor. Hoe wíllen wij aankijken tegen vrede, hoe willen wij vrienden zijn en hoe willen wij dat vrijheid eruit ziet? De islam als rijke traditie heeft hierin enorm veel overeenkomsten met het christendom en verassend genoeg ook seculier humanistische waarden.”
Daarnaast heeft het veel eigens te bieden. Denk aan het sociaaleconomische systeem, waarin ethiek en verbod op buitensporigheid leidend zijn. Dit heeft effect op de economie – zonder rente – en voeding: eerlijk en groen. Maar ook het concept van een dagelijkse bezinning, het gebed, en de jaarlijkse grote reflectie als een maand als Ramadan, dragen bij aan vertraging en je ethische keuzes op scherp zetten. Dit proces van ingebouwde vertraging wens ik onze maatschappij toe.”
Lees hier het hele interview op de site van NieuwWij, 10 augustus 2020
Mohammed’s verdragen met de christenen (1): ook vandaag relevant
Anne Dijk is religiewetenschapper en islamoloog. Ze heeft de verdragen met de christenen van de profeet Mohammed vertaald in het Nederlands, voorzien van een inleiding en gespreksvragen. Op 3 oktober 2020 verscheen haar boek. Het bevat een selectie van convenanten die Mohammed, grondlegger van de Islam, sloot met de christenen van zijn tijd. Op Nieuw Wij behandelt Anne Dijk een aantal van deze convenanten. Dit gesprek gaat over welke inzichten zij als vertaler en moslim kreeg. En wat zou dit werk kunnen betekenen in de interreligieuze dialoog?
De onwetendheid, de angst en de haat die zo velen drijft in deze tijd, voelt enorm onrechtvaardig.
Welke rol kan dit boek spelen in het gesprek tussen moslims en niet-moslims?
Deze verdragen gaan specifiek over moslims en christenen, maar kan ook gelden voor andere gemeenschappen. In deze periode was er een speciale band tussen moslims en christenen, omdat zij qua ethiek en religie dicht bij elkaar stonden. Ook was het een christen, die als een van de eersten het profeetschap van Mohammed erkende, de neef van Mohammeds vrouw, Khadija. De gedeelde geschiedenis van profeten en het erkennen van de Messias geven een speciale band.
Dit boek versterkt die band omdat het op praktisch historische wijze laat zien hoe concreet dit samenleven was. Het was niet alleen accidenteel omdat men het met elkaar moest doen. Nee, het waren bewuste afspraken, vol met respect, liefde en wederzijdse acceptatie. Twee groepen die samen afspraken om in vrede en bescherming met elkaar te leven. Daarvan kunnen we vandaag de dag leren.
Lees hier het hele interview op de site van NieuwWij, 6 september 2020
Mohammed’s verdragen met de christenen (2): de tijdgeest
Anne Dijk over de tijdgeest en machtsrelaties in het Midden-Oosten in de tijd van Mohammed
Kun je vertellen over de machtsposities in het Midden-Oosten ten tijde van Mohammed’s verdragen en de plek van religieuze gemeenschappen daarin?
Net als nu was het een tijd van grootmachten en verschillende culturen. Het Byzantijnse Rijk en het Perzische rijk waren niet verdwenen, maar wel waren zij verzwakt vanwege de strijd om Syrië. Ze waren oorlogsmoe. Het Arabisch schiereiland nam in de regio een unieke positie in; het was voor de grootmachten nooit echt interessant geweest, omdat het vooral uit woestijn bestond. Daarom was het een ideale vluchtbestemming voor de christenen, die niet de algemeen geaccepteerde Byzantijnse orthodoxe dogma’s praktiseerden. Ze zochten letterlijk de ruimte op om vrijelijk hun geloof te kunnen belijden. Daarnaast bestonden er ook veel joodse stammen. Het Mazdaïsme, ook wel het Zoroastrianisme, was wijdverspreid en daarnaast had je veel natuurgoden die aanbeden werden. Naast deze religieuze diversiteit was het schiereiland sterk verdeeld in stammen, die vaker wel dan geen onderlinge vetes hadden. Eerkwesties en wraak waren aan de orde van dag. Als je geen stam had die je beschermde, was je verloren. De door Abraham gebouwde Kaabah, nu met een zwarte doek bedekt, was omringd met 360 goden. Mekka was niet alleen een centrale handelsplaats, maar ook een pelgrimsoord voor alle religies en goden uit de regio.
Ter duiding, welke gemeenschappen leefden er toen dichter bij ons?
In Nederland hadden we toen de Franken, Saksen en Friezen. Na de Romeinen was dit een tijd van monniken en ridders en onze bevolking bestond grotendeels uit boeren. Onder de rivieren leefden al christenen, maar toen uiteindelijk in de 7e eeuw Willibrord en monniken met een bekeringsagenda uit Engeland naar Nederland kwamen, werden onder dwang de natuurgodsdiensten, en het sjamanisme, voor het christendom ingeruild.
Lees hier het hele interview op de site van NieuwWij, 13 september 2020
Mohammed’s verdragen met de christenen (3): authenticiteit
Anne Dijk over de authenticiteit van de convenanten die de profeet Mohammed sloot
Wat is de algemene consensus onder wetenschappers over de status van Mohammeds convenanten? Zijn ze authentiek of bestaat er ook twijfel over?
Over het algemeen is het opvallend te noemen hoe weinig aandacht deze teksten krijgen in onze tijd. In de eerste paar eeuwen van de islam bezigden veel geleerden zich met deze verdragen. De grote klassieke geleerden verwijzen er allemaal naar alsof ze algemeen bekend zijn. Denk dan aan de grote bekende geschiedschrijvers als Ibn Ishaaq, at-Tabari, Ibn Sa’d, Balaadhurie, Ibn Kathir en Shaybaani. De pacten worden grotendeels door deze moslimgeleerden geaccepteerd als legitiem. Ook werden ze door moslimautoriteiten als legitiem gezien. Later zien we dat moslims en niet-moslims twijfelen aan de authenticiteit, vooral om politieke redenen. De nieuwe studies over deze convenanten zijn dan ook belangrijk en verfrissend, ook om politieke redenen, maar in eerste instantie vooral maatschappelijk relevant.
Met hoeveel zekerheid is authenticiteit vast te stellen, voor zover daar een meetlat voor bestaat?
Helemaal zeker is het natuurlijk niet vast te stellen, want dan zouden we de Profeet Mohammed, vrede zij met hem, moeten bellen en vragen of hij dat echt gezegd heeft. Wel kan er op verschillende manieren onderzocht worden wat het meest aannemelijk is. Het gaat er dan vooral om of we kunnen stellen dat de Profeet Mohammed deze uitspraken heeft gedaan of niet. Belangrijk gegeven daarbij; voor bijna alle convenanten geldt dat er sowieso bij geen convenant vast te stellen is dat het om een vervalsing gaat, want ook die zou men moeten kunnen bewijzen. Sommigen zijn hoogstens een latere kopie, waarvan het origineel verloren is gegaan, maar dat maakt de inhoud niet onwaar.
Lees hier het hele interview op de site van NieuwWij, 20 september 2020
Mohammed’s verdragen met de christenen (4): relevantie
Anne Dijk over de relevantie van de convenanten die de profeet Mohammed sloot
De convenanten van Mohammed leiden tot zowel begrip als weerstand. De een gelooft er niet in, de ander zweert erbij. Geen verrassing waarschijnlijk?
Nee, zo gaat het vaker. In de geschiedenis heb je uiteindelijk altijd meerdere versies van het verhaal. We kunnen alleen maar het meest waarschijnlijke onderzoeken. De vraag is dus altijd: welke versie kies je? Wat wil je geloven? Door de convenanten compleet links te laten liggen, laat je ook veel potentie liggen; namelijk de strijd tegen extremisme. Ik denk dat die van binnenuit gevoerd moet worden.
Mensen die anti-islam zijn, of zeggen dat islam per definitie gewelddadig is, zullen deze teksten sneller afwijzen. Extremistische, gewelddadige moslims zullen deze verdragen ook afwijzen. Dan heb je een groep moslims, de mainstream, die deze verdragen wel accepteert. Voor een oprecht gesprek is het uiteindelijk niet eens van doorslaggevend belang om over de authenticiteit te gaan discussiëren. Voor een niet-moslim is de Profeet Mohammed toch geen autoriteit. Waar het dus om gaat: mensen die wel geloven in deze verdragen en in vrede willen leven, kunnen elkaar vinden.
Dat er veel moslims zijn die hier absoluut niet naar leven, daar zijn we het denk ik met z’n allen wel over eens. In eerste instantie is mijn werk een bijdrage aan het interne kritische debat onder moslims; hoe laat je je sociaal politiek inspireren door de Profeet Mohammed, vrede zij met hem? Deze verdragen hebben voor mij daarin nog het meest belang. Maar ook voor de media kan gelden: veel moslims geloven in deze verdragen. Hier wordt vergaande vrede en bescherming met elkaar afgesproken. Laten we deze afspraken in onze tijd opnieuw maken.”
Lees hier het hele interview op de site van NieuwWij, 27 september 2020
Paragraaf Boekpresentatie: “De verdragen van Mohammed met de christenen”
Voor het eerst zijn de zes verdragen die de Profeet Mohammed sloot met de christenen van zijn tijd, beschikbaar in het Nederlands. De integraal vertaalde teksten worden voorafgegaan door een gedegen inleiding door de vertaalster, islamoloog Anne Dijk. Deze inleiding biedt de historische context van de verdragen en belicht de discussies eromheen. Het boek geeft daarmee een heldere kijk op de relatie tussen moslims en christenen in de begintijd van de islam. De boekpresentatie was op zaterdag 3 oktober 2020 om 14.30 uur in de Abdij van Berne.
Ga hier naar meer informatie over de boekpresentatie op de site van FAHM. U vindt daar ook de teksten (in pdf formaat) die bij die gelegenheid door uitgever en co-referent werden uitgesproken. En bestelinformatie.
‘De verdragen van Mohammed met de christenen’ is een prima start voor wie de interreligieuze dialoog aandurft, boekrecensie Trouw, 30 september 2020
De verdragen beschrijven in plechtige taal de rechten en plichten van de christelijke dhimmi’s (‘beschermelingen’), toen die zich tijdens de religieuze stammenconflicten onder Mohammeds politieke en militaire hoede stelden.
Zo moesten ze een speciale belasting betalen, die gebruikt werd om de leer van de islam te bevorderen. Bovendien waren ze verplicht voortvluchtige moslims te verbergen voor de vijand, met wie ze (uiteraard) op geen enkele manier mochten heulen.
Daartegenover stond onder andere dat ze niet mee hoefden te vechten of zich tot de islam hoefden te bekeren; daarnaast kregen ze de garantie dat hun kerken niet omgebouwd zouden worden tot moskeeën.
Verder werd vastgelegd dat een moslim een christelijke vrouw niet tot een huwelijk mocht dwingen en dat zij haar geloof voor hem zou moeten opgeven. Dat alles zou gelden ‘tot het uur van de opstanding en het einde van de wereld’, waarbij overtreders Gods vervloeking te wachten stond, ook al was je de sultan zelf.
Lees hier de gehele recensie in Trouw van 30 september 2020.
We zullen op een andere manier met elkaar in gesprek moeten komen
Alles wat ik doe komt voort uit de holistische visie van de islam dat droge kennis niets waard is als je het niet kunt verinnerlijken en niet aan de maatschappij weet te verbinden”, stelt Anne Dijk (33). De religiewetenschapper, islamoloog en islamitisch theoloog staat bekend als een vernieuwer binnen de moslimgemeenschap in Nederland.
De dominante trend binnen de islam is om vernieuwing als iets slechts te zien. Dan gaat het vooral om vernieuwingen (bid’a) die afleiden van de religie. Terwijl je in de islamitische traditie ook mooie vormen van vernieuwing hebt, namelijk hernieuwing (islah of tajdīd): het nieuw leven inblazen van oud-islamitische principes en waarden zoals Mohammed die voorstond. Bijvoorbeeld het principe van gelijkwaardigheid ongeacht etniciteit, afkomst en gender. Dat is in de maatschappij als geheel, in de dialoog, maar ook onder moslims zelf, nog steeds urgent en relevant.
Het is onmogelijk bij een gevoel van gelijkwaardigheid te komen wanneer je in gesprekken blijft hangen op het niveau van religieuze opvattingen. We hebben dat echter lange tijd wel gedaan en het is nog steeds de trend: debatteren over hoe ‘de islam’ dit en dat ziet en hoe ‘het christendom’ daarin staat.
In oktober 2020 verscheen je nieuwe boek, De verdragen van Mohammed met de christenen. Waarom heb je het geschreven?
Om een vertrekpunt te bieden voor dat gesprek over waarden. Ik geef achtereenvolgens de context van de verdragen weer die Mohammed in zijn tijd met de christenen aanging, een vertaling van die verdragen en gespreksvragen bij dit alles – om echt die teksten naar het hier en nu te trekken en het verdiepende gesprek aan te gaan. Over sommige verdragen is er twijfel over de authenticiteit, maar de elementen uit die verdragen komen wel in veel historische bronnen terug. Dus de inhoud van de verdragen is geloofwaardig. Alles wat ik doe komt voort uit de holistische visie van de islam dat droge kennis niets waard is als je het niet kunt verinnerlijken en niet aan de maatschappij weet te verbinden. Zo hoop ik dat dit boek uiteindelijk ook de maatschappij dient. Mijn droom wat dit betreft? Het opzetten van een studie- en retraitecentrum, een soort ‘islamitisch klooster’. Een pluriforme, veilige plek voor studie, reflectie en contemplatie in Nederland. Dat zou echt fantastisch zijn.
Lees hier het hele interview met Anne Dijk op de site van Volzin.nu, 5 oktober 2020
Anne Dijk wil christenen en moslims helpen om in gesprek te gaan
Het doel van Mohammed was een stabiele, vredige samenleving
Christenen en moslims zijn al sinds het prille begin van de islam met elkaar in gesprek. Religiewetenschapper Anne Dijk ging veertien eeuwen terug in de tijd om te kijken naar de verdragen die de profeet Mohammed sloot met de christenen uit zijn tijd. In die contacten was er respect over en weer, maar benoemden beide partijen ook verschillen.
Het boek is voor twee doelgroepen bedoeld: moslims en niet-moslims. Die laatste groep is heel divers. Ik wil iets nieuws bieden voor mensen die minder thuis zijn in de islam en voor de moslim-lezer die bekend is met de traditie.
Daarom is het eerste hoofdstuk iets langer geworden. Ik heb me gericht op twee dingen: inleiding op de verdragen, met die dingen uit Mohammeds leven die daarvoor relevant zijn; en ingaan op waar we hier en nu staan, een heel gepolariseerd debat. Dan ontkom je er niet aan.
Moslims kijken minder kritisch naar de Koran dan christenen naar de Bijbel, hoor je vaak. Deelt u die mening?
Het is goed om het daarover te hebben. Er is een verschil tussen hoe een christen kijkt naar de Bijbel en hoe een moslim kijkt naar de Koran. Natuurlijk zijn er ook christenen die de overtuiging hebben dat de Bijbel van begin tot eind Gods woord is. Maar bij moslims kijkt de grote middenmoot zo naar de Koran.
Het woord Koran betekent ‘het reciet’ – datgeen dat letterlijk van God – door de engel Gabriël – aan de profeet Mohammed geopenbaard is. Het komt direct van God.
Daarnaast kent de islam de hadith, de opgeschreven verhalen van de metgezellen van Mohammed over zijn leven. Dit is qua status goed vergelijkbaar met het Nieuwe Testament.
Moslims kijken kritisch naar de hadith, zoals christenen kritisch kijken naar de Bijbel. Als je zegt: moslims zijn niet kritisch naar de Koran, ben je dus appels met peren aan het vergelijken. In het christendom is Jezus het woord van God. In de islam is dat de Koran.
Lees hier het hele interview met Anne Dijk op de site van het Nederlands Dagblad, 8 oktober 2020
Bij wijze van vervolg op het project van Anne Dijk: de verdragen tussen moslims en christenen in al-Andalus
Ook in en ten tijde van al-Andalus zijn er verdragen gesloten tussen moslims en christenen (dan wel joden). Het boek van Anne Dijk gaat daar niet over. Het beperkt zich tot de begintijd van de Islam. Het boek gaat niet over die (latere) tijd. Navraag bij de oorspronkelijke auteur, islamoloog dr. John Andrew Morrow leverde al meteen een bevestigend antwoord op. En ook Luk Colruy reageerde prompt.
The Covenants of the Prophet Muhammad with the Christians of the World pp. 341-342. That’s one reference.
I will check Islam and the People of the Book. I think I provide more details there. If you survey books on the “Golden Age” of Islam in al-Andalus, you will find references as well.
The Umayyads of al-Andalus made many covenants with the Christians there…
John Andrew Morrow
Er was natuurlijk een andere tijdgeest, en een andere relevantie. En een veel langere periode dan “alleen maar” het leven van de profeet (vrede zij met hem). 711-1492
Over het gehele boek van Luk Corluy verspreid is er sprake van verdragen. Dit houdt steeds verband met de afloop van de strijd tussen beide gemeenschappen. Wie uit de strijd als overwinnaar komt bepaalt de inhoud van het verdrag (overeenkomst). Drie belangrijke verdragen zijn:
- vredesovereenkomst tussen de moslims en graaf Teodomiro (Tudmir) in 714. Corluy 1e druk pp. 41-42 of 2e druk, p. 39.
- verovering van Toledo door Alfonso VI: zie hoofdstuk X, Corluy 1e druk pp. 188-195; 2e druk pp. 239-245.
- verovering van Granada door de Katholieke Koningen: de “Capitulationes”: Corluy 1e druk, hoofdstuk XIX, Appendix II, 7, p. 339.
Het is duidelijk dat een diepgaande analyse noodzakelijk is om de verhouding tussen moslims en christenen weer te geven. Het boek van Corluy is daarbij een goed hulpmiddel. Daarbij zal dan ook blijken of en in hoeverre er een congruentie is tussen de eerste verdragen (door Mohammed, waarover het boek van Anne Dijk gaat) en de latere verdragen, zoals die in en ten tijde van al-Andalus.
Vlak na de tijd van al-Andalus, in 1498, noteren we in Granada een overeenkomst tussen de christelijke en moslimse gemeenschappen waarbij onder meer de stad Granada officieel verdeeld werd in twee van elkaar gescheiden residentiële wijken. De lokale moslimleiders stemden in met een strikt segregatieplan, waarbij hun gelovigen zich zouden concentreren in de Albaicín, het district gelegen aan de noordoostelijke zije van de stad. De overeenkomst werkte niet.
As a result, 16th century Granada was a city in which etnic seperation was neither “orderly” nor “absolute”. Instead, the physical lines that separated Granada’s moriscos and Christian immigrants blurred, permeable, and constantly revised and renegotiated over the decades leading up to the expulsion of the moriscos from the city in 1569.”
Luk Corluy, Al-Andalus 711-1492, 2e druk 2020 (blz. 411-412)
Gespreksvragen en opdrachten van Anne Dijk gethematiseerd
Met vragen en opdrachten brengt Anne Dijk ons terug naar het hier en nu, gebaseerd op (principes uit) de verdragen en haar jarenlange ervaering met dialoog en (filosofische) gesprekstechnieken. Zij zoekt op een interactieve manier naar een verdieping van de dialoog, en doet aan zelfreflectie. De vredesverdragen tussen de christenen en de profeet Mohammed – vrede zij met hem – zijn onderdeel van die reflectie.
Ga hier naar de gethematiseerde vragen en opdrachten (in afwachting van toestemming van uitgever/auteur).