Vanuit mijn verblijf in het oude al-Andalus (het tegenwoordige Spanje) ben ik geïnteresseerd en gefascineerd geraakt in de Arabische (Moorse) invloed op “ons Westen” Dat gaat over wetenschap, filosofie, kunst, maar zeker ook over taal. Daar wil ik het in deze column over hebben.
Dat gaat dan over Arabische leenwoorden in de Nederlandse taal. En die gaan best ver. Marlies Philippa schreef er een leuk boekje over, met als titel: “Koffie, kaffer en katoen”. Eeuwenlang heeft het Arabisch invloed uitgeoefend op Europese talen, ook op het Nederlands.
Historiek stelde een top 50 samen van de mooiste en meest verrassende Arabische leenwoorden in de Nederlandse taal.
Veel Arabische woorden zijn via de kruistochten (suiker bijvoorbeeld), scheepvaart (admiraal, magazijn) en handel in voedselproducten (koffie, limoen, aubergine, spinazie, andijvie, abrikoos) in de Nederlandse taal terechtgekomen.
Opvallend is de hoeveelheid Nederlandse woorden beginnend met ‘-al’ (in het Arabisch een lidwoord) die ontleend is aan het Arabisch, zoals alcohol, albatros, alchemie, algebra, algoritme of almanak.
Koffie is ontleend aan het Arabische qahwa. dat in het begin de betekenis ‘wijn’ had. De Arabieren kwamen in de Ethiopische provincie Kaffa in aanraking met koffie. Omdat deze drank ook een opwekkend effect heeft, associeerden zij de drank met wijn en gaven het goedje diezelfde naam. In de tijd van het Osmaanse Rijk werd het woord in het Turks bekend.
Koffie raakte in de zestiende eeuw in de Europese talen bekend door verhalen van ontdekkingsreizigers. Of heeft u liever mokka? koffiearoma, vernoemd naar de havenstad Al-Muḵā in Jemen, vanwaar uitstekende Arabische koffie werd verscheept. In meerdere talen is een speciaal soort koffie naar deze havenplaats genoemd: Frans moka, Engels mocha, Duits Mokka.
En wat doen we in de koffie? Precies: suiker, afkomstig van het Arabische sukkar, dat weer is afgeleid van het Sanskriet sarkarā. De kruisvaarders waren in de twaalfde eeuw de eerste Europeanen die suiker meenamen uit het Midden-Oosten. Via Italiaanse havens kwam het woord in bijvoorbeeld het Italiaans terecht als zuccaro, in het Nederlands kennen we het zoete product als suiker.
Veel groenten en kruiden begonnen in onze middeleeuwen als geneesmiddelen. De geneesheren leerden de spinazie kennen in al-Andalus. In het klassiek arabisch is het isbanaach verbasterd naar isbinaach Naar het latijn werd dat spinachium of spinarchium. Spaans espinaca werd in het Frans espinache. En dat werd onze spinazie.
Dragon komt via het Grieks van het Arabische tarchoen; karwij van karawiya; komijn van kammoen; kappertjes van kabbar. Ook voor sesam, saffraan en kurkuma zijn zulke herleidingen aan te wijzen. Neem gerust een sorbet toe … ijsdrank, verfrissende vloeistof. Ontleend aan het Arabische šurba(t), šarba(t) wat ‘drank’ betekent. Ook het Nederlandse stroop is aan dit woord ontleend.
Uit de handel komen het cijfer 0 (sifr; ‘nul’, ‘leeg’, ‘onbetekenend’; best handig rekenen na die Romeinse cijfers), de cheque (sakk; contract) en het magazijn (machzan). En van oorsprong zeemanstermen zoals sjorren (djarra; nee, is dus niet Fries) en averij (awaar, beschadiging).
Ik verwijs u verder graag naar de bronnen hieronder. De woordenlijst is “eindeloos”.
Bronnen
Marlies Philippa, Koffie, kaffer en katoen, 1e druk Thomas Rap, Amsterdam 1991; 2e druk Bulaaq, Amsterdam, 2008
Historiek.net, Top 50 Arabische woorden in het Nederlands. https://historiek.net/top-50-arabische-woorden-in-het-nederlands/63173/