Twee kopstukken van de mystiek, twee gerespecteerde filosofen. Meister Eckhart (1260?-1328) en Dõgen Zenji (1200-1253). De een magister in de theologie, de ander grondlegger van een Japanse zenrichting. Het kan niet anders of tussen die twee gaapt een culturele afgrond. Toch bevat hun werk een bijzonder parallel: het denken over de verhouding tussen het ene en het vele. Is de wereld om ons heen een chaotische verzameling verschijnselen of bestaat er ook een dieper liggende verbinding? In deze toegankelijk geschreven comparatieve studie wordt duidelijk dat de Duitse en de Japanse meester soms volkomen verschillende theoretische uitgangspunten hebben, maar convergeren op het gebied van de levenskunst. Beide denkers ontwerpen namelijk een discours van intimiteit, waarbij de mens volkomen betrokken is op alles en iedereen.
Proefschrift van Michel Dijkstra: Eenheid en veelheid bij Meister Eckhart en zenmeester Dōgen.
Informatie over de promotie op 10 september 2019 aan de Radboud universiteit Nijmegen. Ga hier naar de pdf tekst van het proefschrift (210 blz.)
Michel is geinteresseerd in en betrokken bij oosterse filosofie (lezingen, artikelen, boeken). Dat is natuurlijk veel meer dan islamitische filosofie. Het gaat er in zekere zin zelfs “aan voorbij”. Immers: Islamitisch komt uit het nabije oosten (de Arabische wereld). Michel bevindt zich in het “verre” Oosten: in China en Japan. Zijn proefschrift over de zenmeeester Dogen (en Meister Eckhart) is ook te plaatsen in dat “verre” Oosten: Japan. Hieronder staan een paar fragmenten waarin Michel Dijkstra iets utilegt over zijn belangstelling(en): de oosterse filosofie (waarover hij een cursusboek schreef), het zenboeddhisme en de Japanse zenmeester Dōgen, waarover zijn proefschrift gaat.
‘Zen is waarschijnlijk de boeddhistische stroming waar we hier in het westen het vaakst van horen’, zegt Michel Dijkstra, filosoof. Maar wat is het Zenboeddhisme eigenlijk?
Als introductie op de levenshouding van de Japanse zenmeester Dōgen, die Michel dus in zijn proefschrift legt naast die van Meister Eckhart (zeg maar: westerse scholastiek).
Het zenboeddhisme: Dogen
In zijn boek over Oosterse filosofie gaat Hoofdstuk 9 over de zenmeester Dogen. Dogens werk vormt een vroeg en onovertroffen hoogtepunt van de Japanse zenliteratuur. In zijn geschriften komen Indiase, Chinese en Japanse ideeën op een hoogst originele manier samen. Sommige van zijn theorieën lijken sterk op thema’s uit de moderne westerse filosofieën: eeuwen vóór Martin Heidegger boog Dogen zich al over de verhouding tussen zijn en tijd. Dankzij zijn scherpzinnigheid en analytische geest is hij wellicht de meest systematische en veelzijdige denker die de zentraditie heeft voortgebracht. De meester wilde zelf overigens geen lof voor zijn arbeid. Net als Confucius luidde zijn devies: ‘Ik ben een doorgever van de traditie, geen vernieuwer!’ Toch toont zijn vernieuwingkracht zich juist in de manier waarop hij de traditie interpreteert.
Het hoofdstuk belicht de receptie van het zenboeddhisme in Japan. Vervolgens worden de belangrijkste wijsgerige bijdragen van Dogen aan zen besproken. Zijn belangrijkste innovatie vormt een radicale, non-duale invulling van het begrip ‘Boeddhanatuur’, een andere benaming voor het ‘oorspronkelijk gelaat’ uit zijn sterfgedicht. Lees het Hoofdstuk 9 hier helemaal. U kunt er ook de pdf versie downloaden.
Meister Eckhart
En dan Meister Eckhart. Die wordt door Michel binnengebracht in het thema “mystiek” en “niet-rationele filosofische perspectieven”, waarvoor ook ik mij interesseer. Hier vindt u wat meer achtergrond over Meister Eckhart.
Eckharts dialoog met zen: mysticus, filosoof. of dominicaanse prediker? – André van der Braak (2014)
De dialoog van Eckhart met zen is in 2014 ook door André van der Braak al gethematiseerd in zijn bijdrage aan de bundel: De spiritualiteit van meester Eckhart, vanuit de trefwoorden: mysticus, filosoof. of dominicaanse prediker? [hier de tekst van zijn bijdrage als pdf]
Meister Eckhart is in de loop van de twintigste eeuw invloedrijk geweest in verschillende gedaanten. Terwijl hij aanvankelijk vooral als een universeel mysticus werd geportretteerd die een brugfiguur kon vormen tussen Oost en West, werd later juist vooral het filosofische karakter van zijn werk benadrukt. De laatste decennia is er weer meer aandacht voor de context waarin leven en werk van Eckhart zich afspeelden en begrepen moeten worden.
In zijn bijdrage probeert Van der Braak in grote lijnen weer te geven hoe de beeldvorming rondom Eckhart zich heeft voltrokken in de interreligieuze dialoog met het zenboeddhisme. Welke problematische aspecten spelen bij een dergelijke beeldvorming een rol? Hoe kan een kritische reflectie op deze beeldvorming op vruchtbare wijze vraagtekens plaatsen bij de interpretatie van onze ‘eigen’ Meister Eckhart? En welke categorieën moeten we daarbij hanteren? Eerst zal ik laten zien hoe Eckhart als universeel mysticus werd geïnterpreteerd. Daarna ga ik nader in op de belangrijke rol die hij speelde in de filosofische Oost-West-vergelijking bij een aantal Japanse filosofen. Ten slotte komt Eckharts achtergrond als dominicaanse prediker aan de orde.